İkinci el kitap alır mısınız?
Paris’in sokaklarında gezerken gözümüze çarpan gösteri afişlerinin asılı olduğu Morris kolonu ve sokak çeşmeleri koyu yeşil renklidir.
Bunlarla aynı renge sahip bir başka kent mobilyası da gözümüze çarpar şehrin tarihi merkezinde ve nehir kıyılarında. Sen Nehri’ne yüksekten bakan kaldırımın beton korkuluklarının üzerine sabitlenmiş, ikinci el kitapların sergilendiği kutular. Eski dergi, kitap, çizgi roman, pul, poster, afişlerin yanı sıra turistik küçük hediyeliklerin de satıldığını görürsünüz. Paris’in sembollerinden, bukinist (bouquiniste) diye tanımlanan satıcıların tezgâhları. Bukinist kelimesinin eski Hollandaca da küçük boyutlu kitaplara verilen isim “buken”den (bouqain) türetilmiş olduğunu söyleyenler olduğu gibi Almanca kitap kelimesinden geldiğini söyleyenler de var. Matbaanın doğuşu ile kitap basımı ve ticaretinde yeni bir çığır açılmış. 16. yüzyıldan itibaren ikinci el kitap satan seyyar satıcıları görüyoruz. Özellikle günlük şehir yaşamının merkezi olan nehir kıyılarında… 17. yüzyıl kaynaklarında bukinistler için “Ne bir dükkân açmaya ne de yeni kitap satmaya gücü olmayan kitap satıcıları” ifadesi geçiyor. 450 yıllık bir geçmişi var bu eski kitap satıcılığının. İkinci el yayın satışında 1789 Fransız İhtilali’de bir diğer dönüm noktası. Meclisin din görevlilerinin, göçmenlerin ve bilginlerin kütüphanelerine el koyma kararları neticesinde o kadar kitap piyasaya çıkıyor ki bu dönemde kitap fiyatları kâğıt fiyatlarının da altına düşüyor. Tabii ki o dönemin seyyar satıcıları; bukinistler, tezgâhlarını akşamları toplayıp götürmek zorunda. Günümüzdeki gibi sabit bir yerleri yok, ta ki 1891’e kadar. Yerlerinin sabitlenmesi ile tezgâhlara yani kutulara belirli standartlar getirilmiş; boyutları, renkleri, kapakları açıldığında olması gereken yükseklik ölçüleri gibi.
KÜLTÜR ELÇİLERİ
Günümüzde de tarihi yerlerinde, nehrin iki yakasında yaklaşık üç kilometrelik bir alana dağılmış sayıları 250’ye yakın bukinist var. Çalışma koşulları hava durumuna ve tezgâhların aydınlatılması olmadığı için gün ışığına bağlı, dolayısıyla kışın daha erken kapatmak zorundalar. Her birinin satış konuları da bukinistin tutkusuna bağlı olarak değişiyor. Yemek sanatları, şarapcılık, güzel sanatlar, sinema, etnografya, roman, tarih, felsefe, çizgi roman gibi… Tabii ki değişen tüketim alışkanlıkları da faaliyetlerini etkilemiş durumda. Özellikle geçtiğimiz yıllarda yaşanan sarı yeleklilerin gösterileri, grevler ve iki yıllık pandemi süreci bu sektörün de belini büktü. Önceleri bukinistlikten bir kitabevine geçiş ümidi ile başlanan bu işte, günümüzde bu dönüşümü yapmak biraz zor. Hele kitapçıların bile kapanma tehlikesi yaşadığı bu dönemde.
Kendilerini Fransa’nın kültür elçisi olarak tanımlayan bukinistlerin en büyük müşterisi günümüzde yerli ve yabancı turistler, sadık müdavimler. Turistik hediyelik eşya satışının tezgâhları doldurmaması için belediye, bu tür ürünlerin tezgâhta tutacağı yer için sınırlama getirmiş. Yine de turistlerin güzergâhındaki bukinistlerde buna ne kadar uyulduğu tartışılır. Bazı bukinistler de bu tür ürün satışına tamamen karşı. Fransa kültür mirasına kayıtlı olan bukinistlerin amacı Unesco’nun da taşınmaz kültürel mirasına kayıtlı olmak. Bu şekilde mesleğin ve geleneğin korunma altına alınacağını ümit ediyorlar. Mevcut bukinistlerin yarısından çoğunun altmış yaş üzerinde olmasından dolayı mesleğe gençleri de katmak için Paris Belediyesi yeni 18 alan için açtığı aday çağrısına son on yılda hiç olmadığı kadar yetmiş aday başvurusu olmuş.
Dünyanın her büyük kentinde görmeye alıştığımız mağazaları, aynı tip ürünleri görünce insanın arkasına bakmadan kaçma isteği geliyor, internet algoritmalarının size dayatmadığı, aklınızın köşesinden bile geçmeyen başlıkları, kitapları, yayınları görmek için bu tür tezgâhları ziyaret etmenin keyfi bir başka. 3 Avroluk bir kitap satışı için bir buçuk saat konuşmayı seviyorum diyor yeni genç bukinist Parisien gazetesine verdiği demeçte. Konu sadece kitap alışverişi değil ki bilgi alışverişi, sohbet, muhabbet.
